Skrzetuski Marcin h. Jastrzębiec (zm. ok.
1613), sekretarz królewski, podstarości międzyrzecki. Przez Z. Lasockiego
uważany mylnie za syna burmistrza poznańskiego Marcina (zob.), pochodził
wprawdzie z tej samej rodziny, lecz był synem Marcina zw. Czultha z Wielkiego
Skrzetusza i ze Studzieńca w pow. poznańskim oraz Anny Wielżyńskiej córki
Wojciecha), wzmiankowanej w r.1576, bratem sekretarza królewskiego Jana (zob.).
Można przypuszczać, że S. w
młodości odbył studia; przemawia za tym jego późniejsza praca w kancelarii
królewskiej i pełnione misje poselskie. Wśród Skrzetuskich studiujących na
uniwersytetach niemieckich odnajdujemy Marcina dwukrotnie; w r, 1559 we
Frankfurcie nad Odrą (wpisany w gronie szlacheckich synów), w r. 1564 w
Wittenberdze (wpisany 14 IV z bratem Janem i Mikołajem Łąckim, zapewne
przyszłym chorążym poznańskim). Ze względu na to, że w tym czasie żyli Marcin i
Jan Skrzetuscy, synowie burmistrza, identyfikacja ta nie jest pewna, aczkolwiek
możliwe, iż wpis z r. 1564 dotyczy przyszłych sekretarzy. ponieważ są tu
określeni jako "fratres Poloni", podczas gdy np. Jan Skrzetuski,
rozpoczynający studia w Lipsku w r. 1565 jest nazwany "Posnaniensis".
Nie wiadomo, kiedy S.
wszedł w służbę u referendarza kor. Stanisława Sędziwoja Czarnkowskiego, przez
którego był wysyłany w rozmaitych misjach zagranicznych, w szczególności do
Berlina. Utrzymywał kontakty z królewną Zofią Jagiellonką, wdową po ks.
brunszwickim Henryku, zdając jej relacje z wydarzeń politycznych w Polsce w l.
1572-4. Zapewne dzięki protekcji Czarnkowskiego został zatrudniony w kancelarii
kor., jednak trudno określić czas nominacji S-ego. Prawdopodobnie stało się to
w l.1572-4. Wskazywałyby na to właśnie listy do Zofii Jagiellonki: w pierwszym
z nich (z Berlina w r.1572) S. występuje jako sługa Czarnkowskiego, drugi
list (z r. 1574) zawiera sformułowanie, z którego wynika, że S. mógł już
pracować w kancelarii. Z pewnością był w niej zatrudniony jako pisarz w r.
1577, gdy z polecenia Stefana Batorego przyjechał do Poznania konfiskować mienie
kupców zbuntowanego przeciw królowi Gdańska. Przy tej okazji dopuścił się
pewnych nadużyć, a mianowicie zajął 680 fl. długu, jaki mieszczanin poznański
Jan Budenstein miał zwrócić Anglikowi J. Hugogoldowi, traktując cudzoziemca
jako sprzymierzeńca niechętnych królowi gdańszczan. Wg L. Kieniewicza w
kancelarii zajmował się sprawami brunszwickimi (prowadzonymi uprzednio przez
Reinholda Heidensteina). Po śmierci woj, brzeskiego kujawskiego Jana
Służewskiego, S. zarządzał w r. 1581 star. międzyrzeckim, za co wypłacono mu ze
skarbu 700 fl. Udało mu się następnie uzyskać dzierżawę tego starostwa,
nadanego przez króla kanclerzowi Janowi Zamoyskiemu, który w r.1582
poddzierżawił je S-emu na rok za 5885 złp. S. utrzymał się w posiadaniu tej
tenuty w latach następnych, przynajmniej do r.1595.
W czerwcu 1584 S. został
wysłany przez Stefana Batorego z poselstwem do Niemiec. W r. 1585 pobierał płacę z tytułu zatrudnienia na
dworze królewskim. W tym okresie częściej jednak przebywał w Wielkopolsce.
Pozostawał w bliskich kontaktach z marszałkiem w. kor. Andrzejem 0palińskim. W
r. 1588 podejmował w międzyrzeckim zamku opata jędrzejowskiego Stanisława
Reszkę, udającego się z poselstwem do Rzymu. W r.1590 uzyskał nadanie młyna
przy tym zamku, a w r.1592 wystarał się o zgodę na wykup sołectwa we wsi
Nietoperek, należącej do star. międzyrzeckiego. Uczestniczył w staraniach
szlachty wielkopolskiej o wolną żeglugi na Warcie i Odrze, a tym samym
nieskrępowany handel poprzez port w Szczecinie. W r. 1588 posłował w tej
sprawie do elektora brandenburskiego Jana Jerzego do Berlina, a w r.1589 do
książąt pomorskich, prosząc o przysłanie przedstawiciela pomorskiego na
przewidzianą z elektorem naradę, na której spodziewano się rozwiązać wspomniane
problemy, W r.1606 prawdopodobnie to on podpisał się pod uchwałami nadzwycz.
sejmiku woj, poznańskiego i kaliskiego w Środzie, gdzie szlachta opowiedziała
się po stronie króla Zygmunta w obliczu rokoszu Mikołaja Zebrzydowskiego.
S. nie odziedziczył nic po
ojcu, określanym w źródłach jako "gołota", do swego znacznego majątku
doszedł sam. W r.1585 kupił od Andrzeja i Jana Starołęskich za 6 tys. złp. wieś
Starołęka Pańska pod Poznaniem. Posiadał też łany we wsi Głuszyna oraz część
wsi Czapury (obydwie pod Poznaniem, a także kamienicę przy rynku poznańskim.
Łączyły go najrozmaitsze interesy z rodziną Czarnkowskich, m.in. dzierżawił od
Andrzeja Czarnkowskiego wsie Sierpowo i Woliszewo (w pow. kościańskim) oraz
Młynków (w pow. poznańskim) w r. 1603. W r.1604 kupił część wsi Herstop za 10
500 złp., w jego ręku znalazły się także wsie Żelichowo i Piotrowo (pow.
poznański, które w r. 1607 wydzierżawił Zofii, żonie kaszt, międzyrzeckiego
Jana Czarnkowskiego. Nie żył już w r.1613.
Żoną S-ego była Katarzyna
Berówna, której w r. 1586 zapisał 1 tys. złp. tytułem posagu i wiana (żyła
jeszcze w r.1610, gdy S. ponowił zapis. Miał z nią dwóch synów: Jana i Łukasza.
Chojnacka K., Polsko-pomorskie zabiegi dyplomatyczne a wolną żeglugi na Warcie i Odrze w drugiej połowie XVI w., "Przegl. Zachodniopomorski" T. 16: 1972 z. 2 s. 42 -3;
Kieniewicz L., Sekretariat Stefana Batorego, w:
Społeczeństwo staropolskie, W. 1986 IV 35, 42, 50, 52;
Lasocki Z., Skrzetuscy, "Mies. Herald." R. 16: 1937 s. 73-4;
Pirożyński J., Die Herzogin Sophie
von Braunschweig-Wolfenbuttel aus dem Hause der Jagiellonen .( 1522-1575) und
ihre BibIiothek, Wiesbaden 1992;
Żołądź-Strzelczyk D., Peregrinatio academica. Studia
młodzieży polskiej z Korony i Litwy na akademiach i uniwersytetach niemieckich
w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, P. 1996 s. 231;
Aeltere Universitäts-Matrikeln
I. Universität Frankfurt a.O., Bearbeitet von F. Friedlander. Leipzig 1887
Band:1506-1648 s. 153;
Album Academiae Virtenbergensis,
Halis 1894 II;
Arch. Zamoyskiego, III nr 10-11 s. 458-60;
Przeździecki, Jagiellonki, s, 18, 170;
Reszka S., Diarium, Wyd. J. Czubek, Kr. 1915, Arch.
do Dziej. Liter., XV/1;
Teki Dworzaczka (CD-ROM), Kórnik-P. 1997;
Źródła Dziej.. IX;
AGAD: Metryka Kor. t. 135 k. 844, t. 136 k. 442; AP w
P.: Akta m. P.I 11 k. 29, I 148 s. 27, 50;
B. Czart.: rkp..91 s.111, rkp.94 s. 173-176, rkp.360
s.559-563;
B. Ossol.: rkp.186 s.180-185, 190-191;
Informacje Wojciecha Krawczuka z Kr.