Skrzetuski
Jan h. Jastrzębiec
(zm. ok. r. 1618), sekretarz królewski. Był synem Marcina zw. Czultha z
Wielkiego Skrzetusza i Studzieńca w pow. poznańskim oraz Anny Wielżyńskiej,
bratem sekretarza królewskiego Marcina (zob.).
Być może to on, wraz z bratem Marcinem, rozpoczął w
r. 1564 studia w Wittenberdze. Mniej natomiast zasadna jest identyfikacja S-ego
z Janem Skrzetuskim, który w r. 1565 studiował w Lipsku (wpisany jako
"Posnaniensis"), a niemożliwa w wypadku tegoż imienia studenta Uniw.
Krak. (brak imienia ojca). Wzmianki o S-m znajdują się w Metryce Koronnej,
począwszy od r. 1580. Sekretarzem królewskim został zdaniem Z. Lasockiego rok
później. Wg L. Kieniewicza karierę w kancelarii rozpoczynał jako notariusz.
Figuruje w wykazie osób zatrudnionych na dworze z r. 1587 jako jeden z
najstarszych sekretarzy. Zajmował się głównie kontaktami z Rzeszą niemiecką. W
r. 1585/6 Stefan Batory wysłał S-ego do cesarza Rudolfa II, by na mocy dawnych
porozumień (układu w Zatmar) zażądał wydania Krzysztofa Zborowskiego. Misja ta
nie powiodła się, ponieważ Zborowski ożenił się w Czechach, uzyskał indygent
czeski i cesarz odesłał S-ego do stanów czeskich i morawskich.
W r. 1586 S. wyprawiony został z poselstwem do margrabiego Jerzego Fryderyka, regenta księstwa pruskiego. Wreszcie w r. 1587 kanclerz Jan Zamoyski wysłał go z poselstwem zawiadamiającym książąt Rzeszy i papieża Sykstusa V o obwołaniu królem Zygmunta Wazy. W r. 1589 był sekretarzem komisarzy (kanclerz lit. Lew Sapieha i kaszt. krakowski Seweryn Boner), wysłanych przez króla i stany Rzplitej do Rygi w związku z powstałymi tam rozruchami na tle wyznaniowym. Sporządził kopiariusz akt i diariusz czynności komisarzy (B. Czart.: rkp. 327). W r.n. pełnił legację do książąt Rzeszy celem wybadania ich stosunku do sprawy arcyks. Maksymiliana oraz starań o subsydia na wojnę z Turcją. W r. 1592 ponownie posłował do świeckich książąt Rzeszy. W r. 1593 król zwolnił go z obowiązku uczestniczenia w wyprawie do Szwecji i polecił, aby podskarbi Jan Firlej wypłacił 720 złp. zaległej pensji, której S. nie pobierał od dwóch lat. Równocześnie S. dostał ze skarbu 200 "starych talarów" potrzebnych na poselstwo do ks. brunszwickiego Henryka Juliusza, z którym miał pertraktować w sprawie realizacji testamentu (zwłaszcza tzw. kodycylu z 24 IX 1 1575) królewny Zofii Jagiellonki niegdyś żony ks. brunszwickiego Henryka), a także do elektorów brandenburskiego Jana Jerzego i saskiego Krystiana II (wy znaczonych na komisarzy). Zdaniem L, Kieniewicza sprawy brunszwickie przejął po bracie Marcinie który istotnie był niegdyś informatorem królewny), jednak w tym wypadku największej pomocy udzielił S-emu Reinhold Heidenstein, zajmujący się sprawą testamentu królewny Zofii Jagiellonki jeszcze za panowania Stefana Batorego. Wg R, Kocowskiego S. pozostawał z Heidensteinem w dużej zażyłości. W r. 1595 wraz z Dawidem Hilchenem uczestniczył . w zjeździe elektorów saskiego i brandenburskiego we Frankfurcie nad Odrą, gdzie miała zostać wydana decyzja w sprawie zapisów testamentarnych Zofii, W, Dworzaczek (w aktach sejmikowych) mylnie zidentyfikował S-ego ze zmarłym ok, r. 1602 Janem Skrzetuskim, posłem z r. 1594 do Brandenburgii i na Pomorze. S. żył jeszcze w r. 1616, kiedy to skwitował Michała Sokołowskiego z Warzymowa z sumy 1 tys. złp.
S. był właścicielem części rodzinnego Studzieńca. Dn.
26 VII 1588 otrzymał w dzierżawę królewszczyzny: Żegrz i Rataje pod Poznaniem,
ponadto przez cały okres swej służby dostawał różne nadania królewskie na sumy
i kaduki, Jako posiadacz Rataj popadł w zatargi z miastem Poznaniem. Wg
Lasockiego, wraz z bratem Marcinem posiadał takie wieś Starołękę Pańską
(również pod Poznaniem), faktycznie jednak S. nabył tę wieś sam. Pisał się dość
często ze Studzieńca i tam też osiadł. W r. 1618 S. już nie żył, wspomniany
został bowiem jako zmarły przy okazji odnowienia przez jego matkę Annę z
Wielżyna, jako spadkobierczynię, kontraktu dzierżawy części wsi Studzieniec
jego bratu Mikołajowi,
Nie ma żadnych wiadomości ani o jego żonie. ani o dzieciach, prawdopodobnie więc nie założył rodziny.
Kieniewicz
L., Sekretariat Stefana Batorego, w: Społeczeństwo staropolskie, W. 1986 IV 42;
Kocowski
B., Trzej padewczycy. wpływ Batorego i Zamoyskiego na działalność Reinholda
Heidensteina, Lw. 1939 s. 80-1; Lasocki Z., Skrzetuscy, "Mies. Herald."
R. 16: 1937 s. 73-4;
Lepszy
K., Rzeczpospolita Polska w dobie sejmu inkwizycyjnego (1589-1592), Kr.1939 s.
115;
Pirożyński J., Die Herzogin Saphie von
Braunschweig-Wolfenbiitiel aus dem Hause der Jagiellonen ( 1522-1575) und ihre
Bibliothek, Wiesbaden 1992;
Akta
sejmikowe woj. pozn., I: Album Academiae Vitebergensis, Halis 1894 II; Album
stud. Univ. Crac., III 66;
Hejdensztejn R., Dzieje Polski, Pet. 1857 II
247; Metrica nec non liber nationis Polonicae Universitatis Lipsiensis, Wyd.
S.Tomkowicz, Kr. 1882, Arch. do Dziej. Liter., II;
Przywileje
miasta Poznania XIII---XVIII wieku, Wyd. W. Maisel, P, 1994 nr 174;
Teki
Dworzaczka, (CD-ROM), Kórnik-P.1997;
Źródła
Dziej., IX; - AGAD: Metryka Kor., t. 135 k. 175, i. 136 k. 21; - Informacje
Wojciecha Krawczuka z Kr.
Paweł
Dembiński