Skrzetuski
Jan Kazimierz h.
Jastrzębiec (przed 1663 - po 1709), pisarz religijno-moralizujący, Pochodził z
wielkopolskiej gałęzi rodu, był synem Jana (zm. 1663) i jego drugiej żony
Konstancji z Niemojewskich (zm. przed 1692). Pa śmierci męża matka wyszła
ponownie za mąż za starostę osieckiego i międzyrzeckiego Adama Uriela
Czarnkowskiego, a po raz trzeci za podstolego koronnego Stefana Grudzińskiego.
Opiekę nad małoletnimi w r. 1663 S-m i jego starszą, przyrodnią siostrą
Katarzyną sprawował ich stryj Melchior Skrzetuski.
W młodości służył S. w wojsku koronnym. Przed r. 1701
odbył podróż do Francji. Po śmierci Jana III opublikował poświęcony pamięci
króla panegiryk Posthuma gloria Joannis Poloniarum regis (P. 1697). W
tym utworze elegijnym wymienił wśród zasług zmarłego skazanie na śmierć za
ateizm Kazimierza Łyszczyńskiego. W r.1698 zadedykował Augustowi II swą
łacińską książkę Anatomia moralis verbi incarnati (P. 1698). We wstępie
chwalił króla za przejście na katolicyzm. Na dzieło składają się rozprawy, w
których autor rozważa takie zagadnienia jak np. wyższość umiłowania Chrystusa
nad miłością ziemską, pycha i okrucieństwo możnych tego świata zapominających o
Bogu, ograniczone możliwości ludzkiego rozumu. Współczesny S-emu kaznodzieja
Wojciech Padniewski, kanclerz katedralny poznański, porównał go do św. Tomasza
a Kempis. Z całą pewnością Anatomia moralis... powstała pod wpływem
lektury ,,De imitatione Christi'', "Verbum incarnatum" (Chrystus) to
wyraźne nawiązanie do tytułu dzieła przypisywanego średniowiecznemu mnichowi, a
wszystkim rozważaniom S-ego towarzyszyła myśl, dominująca w "De
imitatiane...", że wobec majestatu Boga doczesne cele i materialne dobra
nie są warte zabiegów.
W r.1709 wydrukowane
zastało w Toruniu Monitorium simplex ad correcturam vitae humanae S-ego
dedykowane Apolinarze Tuczyńskiej, kasztelanowej gnieźnieńskiej. Składa się na
nie dwieście krótkich łacińskich sentencji religijno-moralnych, w których
przewija się ta sama myśl, co w Anatomia moralis - nietrwałość wszelkich
dóbr świata ziemskiego. Pojawił się nadto nowy wątek - w dziele z r. 1698
prawie nieobecny -- śmierć jako nieuchronny koniec wszystkiego, co żyje na
ziemi, podważająca sens dążeń i ambicji, które skupiane są wokół spraw
doczesnych.
S. posiadał dziedziczne
dobra Smarzykowo w woj. kaliskim. Jego losy po r.1709 nie są znane. Był żonaty z Katarzyną ze Smoszewskich
(zm.1701); w małżeństwie z nią miał syna Józefa, zmarłego w młodym wieku, i
córki Anny (w r. 1701 będącą jeszcze dzieckiem, zamężną za Franciszkiem
Jemielskim, kasztelanicem nakielskim.
Estreicher;, Niesiecki;
Lasocki Z., Skrzetuscy, "Mies. Herald." R. 16: 1937 s.75-6, 81-2;
Ceypler K., Mauzoleum od Libityny [...] Katarzynie z
Smoszewa Skrzetuskiej [...] wystawiane, P. 1701;
Padniewski W., Epilog rodowitej sceny domowej
Smoszewskich..., P. 1701;
Teki Dworzaczka (CD-ROM), Kórnik-P. 1997.
Ewa Jolanta Głębicka